Hình ảnh cây Xáo Tam Phân như thế nào? Dựa vào đâu để nhận biết được loại dược liệu này so với các loại dược liệu được làm giả. Điều này vô cùng đơn giản nếu bạn tham khảo qua bài viết sau. Chỉ với một vài cách đơn giản bạn đã có thể đánh giá được đâu là Xáo Tam Phân chuẩn chất lượng. Hãy cùng Dược Liệu Sức Khoẻ tìm hiểu ngay nhé!

Xáo Tam Phân là cây gì? Phân bố ở đâu?

Cho những ai chưa biết về Xáo Tam Phân là gì, chúng ta cùng điểm qua sơ lược về loài cây thuốc này trước khi đi vào làm rõ hình ảnh của cây và những cách phân biệt nó so với những cây thuốc giả khác.

Thảo dược này còn được gọi là cây thần xạ hay đơn diệp đằng thích, là một loại cây thuộc họ Cam với tên khoa học Paramignya trimera. Cây này là một loài thân bụi cây gỗ, dạng dây leo, với vỏ thân màu nâu vàng, dài trên 5m và đường kính khoảng từ 8-12cm. 

Rễ cây là nơi chứa nhiều tinh dầu nhất và cũng là nơi chứa nhiều dược chất quý nhất. Cây rất ít khi ra hoa và rễ cây có khả năng tái sinh tự nhiên bằng chồi từ rễ, thường được thu hái vào mùa khô. 

Loài cây này được coi là một trong những loại thảo dược quý với nhiều công dụng trong hỗ trợ điều trị bệnh lý, đặc biệt là ung thư, và được khám phá và nghiên cứu tại vùng đất Ninh Vân – Khánh Hòa.

Nơi phân bố 

Xáo Tam Phân là loại cây có sự phân bố chủ yếu ở phía Nam Việt Nam, đặc biệt là tại các tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận và Khánh Hòa. Ngoài ra, loại cây này cũng phân bố khá rộng ở Campuchia.

Theo như bài báo của VTV.vn có chia sẻ về tỉnh Khánh Hoà nhân giống và bảo tồn Xáo Tam Phân thì hiện nay tình trạng khai thác quá mức Xáo Tam Phân tại xã Ninh Phú, thị xã Ninh Hoà đã dẫn đến cạn kiệt nguồn dược liệu này và có nguy cơ phải đối mặt với tình trạng tuyệt chủng. 

Chính vì vậy, để bảo tồn và duy trì nòi giống của dược liệu, chính quyền và người dân nơi đây đã ra sức trồng lại Xáo Tam Phân được triển khai một cách có quy mô, nghiên cứu kỹ lưỡng trên diện tích lớn, bao gồm 11ha tại Vạn Ninh và 5 ha tại Hòn Hèo – Ninh Hòa trong giai đoạn 1, và dự kiến trồng thêm khoảng 24 ha vào đầu tháng 9 tới trong giai đoạn 2.

Thành phần dược chất

Trong thành phần của Xáo Tam Phân chứa nhiều dược chất có lợi như: alcaloid, saponin, flavonoid, chủ yếu là triterpenoid và courmarin. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra công dụng đáng kể của cây thuốc này có khả năng ức chế 5 loại bệnh ung thư và cụ thể từng công dụng của thành phần được cho thấy như sau:

• Alcaloid: Một số alcaloid trong cây được sử dụng để giảm đau, chống co giật, trị bệnh tim mạch, hỗ trợ hệ miễn dịch, và giảm cân.
• Saponin: Các saponin có tác dụng chống viêm, giảm cholesterol, tăng cường hệ miễn dịch, và hỗ trợ hệ tiêu hóa.
• Flavonoid: Có tác dụng chống oxy hóa, giảm viêm, bảo vệ tim mạch, tăng cường sức đề kháng, và giảm nguy cơ ung thư.
• Triterpenoid: Kháng viêm, chống oxy hóa, và giảm cholesterol.
• Courmarin: Kháng viêm, giảm đau, giảm co giật, và chống oxy hóa.

Bộ phận dùng Xáo Tam Phân

Theo như các bằng chứng đã được các nhà nghiên cứu cho thấy chúng ta có thể sử dụng rễ cây của Xáo Tam Phân kể cả khi tươi hoặc phơi khô. Vì trong rễ cây có chứa nhiều dược chất có lợi cho sức khỏe. Đặc biệt rễ cây thuốc được trồng ở Khánh Hòa thông thường có dược chất mạnh hơn so với trồng ở những khu vực khác.

Chi tiết về hình ảnh cây Xáo Tam Phân

Rễ cây Xáo Tam Phân

Rễ cây có màu nâu đậm ở bên ngoài, bên trong ruột cây có màu nâu hơi nhạt. Đây chính là bộ phận chứa nhiều tinh dầu nhất của Xáo Tam Phân, rễ cây thường mềm hơn so với thân cây.

Lá Xáo Tam Phân

Lá đơn, có hình thuôn dài và dẹp, mép lá cong xuống dưới. Mặt bên trên lá có màu xanh đậm hơn so với mặt bên dưới. Phiến lá của cây thuốc tương đối dày.

Đặc điểm thân cây

Thân cây thường có chiều cao trung bình khoảng 5cm, đường kính của cây từ 8cm – 12cm. Nó thuộc dạng thân gỗ được bao bọc bởi lớp vỏ có màu vàng nâu, trên thân cây có nhiều gai nhọn bám lấy.

Cách phân biệt Xáo Tam Phân thật – giả

Phân biệt qua màu sắc

Nếu quan sát kĩ lá của cây Xáo Tam Phân trực tiếp, bạn sẽ dễ dàng nhận ra rằng chúng có màu xanh thẫm đặc trưng. Ngoài ra, khi quan sát mặt rễ của cây – bộ phận chứa nhiều dược chất và được sử dụng rộng rãi, bạn có thể phân biệt được đâu là cây thật và giả.

Khi cắt ngang mặt rễ, bạn sẽ thấy rằng lớp vỏ bên ngoài của rễ cây thật có màu vàng sẫm, trong khi lõi rễ bên trong sẽ có màu vàng nhạt hơn. Sự khác biệt về màu sắc giữa lớp vỏ và lõi rễ của cây thật không lớn, chỉ khoảng 8-10%. Điều này là yếu tố quan trọng để phân biệt cây thuốc thật với cây giả.

Tuy nhiên, đối với cây Xáo Tam Phân giả, lõi rễ không có màu vàng như cây thật, mà thường có màu trắng hoặc đen sẫm. Ngay cả bằng cách quan sát bằng mắt thường, bạn cũng có thể dễ dàng nhận ra sự khác biệt màu sắc rõ ràng giữa vỏ và lõi rễ của cây giả, vì hai màu hoàn toàn khác nhau.

Qua hình dáng của cây thuốc

Khi nhìn thấy lá Xáo Tam Phân thật, bạn sẽ thấy chúng có hình dáng thuôn dài, cỡ đầu ngón tay và phần đầu lá có dáng bầu. Trên mặt dưới lá có nhiều đường gân nổi rõ, rất khó bị rách. 

Thân cây có nhiều gai nhọn. Rễ của cây này khúc khủyu, và khi sờ vào sẽ cảm nhận được lớp vỏ bên ngoài mềm như nhung. Nếu cào nhẹ, bụi trên lớp vỏ này sẽ rơi ra. Rễ thường có đường kính từ 2-3cm và vỏ và lõi rễ bám chặt nhau nhưng có thể dễ dàng tách ra khi bóc bằng tay.

Trong khi đó, lá giả thường to và dài hơn và đầu lá sắc hơn. Rễ giả thường thẳng và to hơn so với rễ Xáo Tam Phân chất lượng, không có hình dạng khúc khuỷu.

Nhận biết qua mùi vị của cây

Đây là loại thảo dược thuộc họ Cam, được biết đến với mùi hương thoảng đặc trưng của tinh dầu cam quýt. Rễ Xáo Tam Phân chứa nhiều tinh chất hơn, do đó có mùi thơm đậm hơn. Khi ngửi một ít rễ cây thuốc, ta có thể cảm nhận được hương thơm khoan khoái lan tỏa khắp mũi. Ngoài ra, khi ngậm một chút rễ ở đầu lưỡi, ta sẽ thấy vị the the và tê nhẹ, cùng mùi giống như sâm.

Nước thuốc khi sắc sẽ có vị đắng nhẹ nhưng hậu ngọt, và mang mùi thơm đặc trưng của tinh dầu. Đặc biệt, nước sắc của dược liệu có thể để lâu mà không bị ôi thiu.

Một trong những cách đơn giản để phân biệt cây thật và giả là đốt một ít rễ khô trên lửa. Rễ thật sẽ tỏa ra mùi thơm tự nhiên của sữa, trong khi rễ giả sẽ chỉ có mùi lá khô, củi khô và không mang đặc trưng về mùi và vị của cây thật. 

Khi ngậm phải cây giả, ta không cảm nhận được cảm giác the tê trên lưỡi và nước sắc thường có vị đắng gắt hoặc không có vị đắng, không giữ lại vị ngọt nơi cuống họng. Dựa vào những khác biệt này, ta có thể phân biệt Xáo Tam Phân thật và giả một cách đơn giản mà không cần quá nhiều kinh nghiệm.

Chúng ta có thể dễ dàng nhận biết thông qua các đặc điểm hình ảnh cây Xáo Tam Phân chỉ trong một vài cách đơn giản như trên. Hy vọng với bài viết này của Dược Liệu Sức Khỏe bạn sẽ nhận biết được đâu là thảo dược thật và sử dụng nó một cách hiệu quả.

Nguồn tham khảo:

VTV.vn (2017), Khánh Hoà nhân giống và bảo tồn Xáo Tam Phân.